u bent hier  » Ikke » Kerngezond maar ziek

 Een half miljoen Nederlanders lijdt aan onbegrepen lichamelijke klachten. Ze voelen zich ziek, maar volgens artsen is er niks aan de hand....

Margreet Vermeulen 16 februari 2008, 00:00(volkskrant)

Als u met pijn op de borst of hartkloppingen naar de cardioloog gaat, is de kans groot dat de arts niets vindt. Meer dan een kwart van de hartklachten wordt namelijk veroorzaakt door een paniekstoornis of een depressie. Dat wist u natuurlijk niet. Helaas weten negen van de tien cardiologen dat ook niet. Dus u mag naar huis. U mankeert immers niets. De Maastrichtse cardioloog Petra Kuijpers kan zich er behoorlijk over opwinden. ‘Veel artsen vertellen de patiënt slechts wat hij niet heeft. Maar de patiënt wil weten wat hij wél heeft.’ Als het hartfilmpje oké is en de aderen zijn schoon, dan houdt de verantwoordelijkheid van de cardioloog op. Hij verwijst de patiënt door naar een internist of neuroloog en de patiënt begint aan een slopende rondgang langs allerlei specialisten, wat meestal alleen maar frustratie oplevert. ‘We hebben de patiënt opgedeeld in kleine stukjes. Zelfs binnen een specialisme als cardiologie ontstaan weer subspecialismen. We zijn het overzicht kwijt.’ Kuijpers doet regelmatig onderzoek naar de relatie tussen psychosociale stress en hartklachten. Maar ze kan haar artikelen nauwelijks kwijt. ‘Voor de psychiaters zijn mijn artikelen te cardiologisch en voor de cardiologen te psychiatrisch.’ Met als gevolg dat negen van de tien cardiologen zich niet realiseren dat psychosociale stress gevaarlijk kan zijn voor het hart. ‘Stress is op twee na de belangrijkste risicofactor voor hartproblemen. Belangrijker dan te dik zijn of een hoog cholesterolgehalte.’ Kuijpers probeert in de MedPsych Unit, een kleine afdeling van het academisch ziekenhuis van Maastricht, samen met collega’s van diverse disciplines, weer naar de hele mens te kijken. Bij de afdeling komen jaarlijks zo’n tachtig patiënten met lichamelijke klachten die ‘gewone’ artsen niet kunnen verklaren. Voor de patiënten met onbegrepen hartklachten kunnen de artsen van MedPsych Unit vrijwel altijd een oorzaak vinden. ‘Negentig procent van de onbegrepen hartklachten komt voort uit een angststoornis of een depressie. Angst jaagt het sympathisch zenuwstelsel aan en verhoogt de hartslag en de bloeddruk. Ook worden hormonen geactiveerd, die weer ingrijpen op het immuunsysteem. Uiteindelijk kan angst dus echt schade aanrichten.’ Een angststoornis vergroot het risico op een plotselinge hartstilstand of een gevaarlijke ritmestoornis. Omgekeerd krijgt ongeveer een op de drie ‘gewone’ hartpatiënten een angststoornis of een depressie. Want bij elk steekje op de borst, gaan alarmbellen af. Het toont volgens Kuijpers haarfijn aan hoe moeilijk lichaam en geest zijn te scheiden. Maar als er één ding is dat de patiënten niet willen horen, is het wel dat zijn kwaal iets psychisch is. Elke dinsdag praat Kuijpers zich op haar wekelijkse spreekuur letterlijk suf. ‘Ik voel me soms net een Jehovagetuige’, grinnikt ze. ‘Maar meestal lukt het me de mensen te overtuigen. Ik ontvang ze in mijn witte jas. Dat helpt, want dan ben je een echte dokter.’ De patiënten die van Kuijpers een verwijzing naar de psychiater of de psycholoog accepteren, genezen meestal van hun hartklachten. ‘Hoe eerder we erbij zijn des te groter de kans op genezing. Wie langdurig door de medische molen gaat, raakt er steeds meer van overtuigd dat het een puur lichamelijke kwestie is. Er zijn zelfs patiënten bij wie de cardioloog ter geruststelling in de kransslagaders gaat kijken naar verstoppingen. Dat is geen risicoloos onderzoek en het helpt niet. De patiënt denkt juist: als ze het nodig vinden van binnen te kijken, weet de dokter het blijkbaar niet zeker.’ De geschiedenis van onbegrepen lichamelijke klachten gaat terug tot de Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865). Artsen wisten zich geen raad met soldaten die massaal terugkeerden met een soldatenhart: oftewel pijn op de borst als gevolg van een angststoornis. In de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) stroomden de veldhospitalen vol met militairen die kampten met geheugenverlies, verlammingsverschijnselen, raadselachtige blindheid of voortdurend trillende en schokkende ledematen (shell shock). Lange tijd werd de oorzaak gezocht in drukgolven door ontploffende granaten. Maar langzaam begonnen militaire artsen in te zien dat psychische verwondingen zich kunnen vertalen in lichamelijke klachten. In de meeste ziekenhuizen is men nog steeds niet zo ver. ‘Onbegrepen klachten zijn een zeer verwaarloosd terrein in de reguliere zorg’, vindt hoogleraar neurologie Rien Vermeulen, die sinds 2005 in het AMC in Amsterdam een kliniek voor onbegrepen neurologische klachten heeft. Ook de Vrije Universiteit Amsterdam begint binnenkort een soortgelijke kliniek. ‘Maar het zijn allemaal losse initiatiefjes. Van een algehele trend om te onderkennen dat lichaam en geest huisgenoten zijn, merk ik helaas weinig of niets’, onderstreept Matthijs Rümke, projectleider van het Centrum voor Onverklaarde Lichamelijke Klachten (Colk), onderdeel van het psychiatrisch ziekenhuis De Grote Rivieren in Gorinchem. Het Colk helpt jaarlijks zo’n 160 patiënten met hoofdpijnen, misselijkheid, verlammingsverschijnselen, tintelingen en andere klachten, waarvoor het reguliere circuit geen verklaring wist te vinden. Meestal is er iets mis in de communicatie tussen lichaam en geest. Rümke, van huis uit psychosomatisch fysiotherapeut, laat een filmpje zien van een vrouw die in de spiegel kijkt. Haar armen houdt ze onder de tafel. Op de tafel voor haar liggen twee kunstarmen. Als ze in de spiegel ziet hoe de kunstarmen worden aangeraakt, voelt ze de aanraking in haar eigen armen. ‘Lichamelijke sensaties worden deels in het hoofd ontketend of ontkend. Denk maar weer aan die soldaten in de Eerste Wereldoorlog. Sommige soldaten waren verbijsterd toen bleek dat hun tenen waren afgestorven in de loopgraven. Hadden ze niets van gevoeld. Ze waren zo geobsedeerd door de bedreiging van buitenaf, dat ze hun eigen lichaam niet meer voelden’, aldus Rümke. In de loopgraven kun je je zoiets voorstellen. Maar in het veilige Nederland anno 2008? Rümke: ‘Weet je wat er met je gebeurt als er elke dag opnieuw tachtig ongelezen mails in je computer zitten? Je adrenaline gaat omhoog, je hartslag ook. Je spierspanning stijgt, waardoor de bloedtoevoer naar de organen wordt afgeknepen. Dat is voor een dagje niet erg. Voor een week evenmin. Maar over twintig jaar ben je een wrak.’