u bent hier  » Oss » Willem Witsen in Jan Cunenmuseum Oss

Nico Dijkshoorn schrijft in Oss brieven aan vergeten kunstenaar: ‘Héérlijk om de ernst van een museumbezoek te doorbreken’

OSS - Willem Witsen? Kunstliefhebber Nico Dijkshoorn moest eerlijk gezegd ook even nadenken bij die naam. Voor de expo van de schilder in Museum Jan Cunen sprak hij intussen een onorthodoxe audiotour in. Zijn doel: mensen anders naar een schilderij laten kijken.

Bron: brabants dagblad-Dieter van den Bergh Ja, hij moest zich wel even inlezen in schilder en fotograaf Willem Witsen (1860-1923), geeft Nico Dijkshoorn toe. ,,Met zijn tijdgenoot en vriend George Hendrik Breitner was ik wel goed bekend, maar Witsen is honderd jaar na zijn dood toch wat meer in de vergetelheid geraakt.” Een goede reden voor een expositie, vond men in Museum Jan Cunen in Oss. Dijkshoorn werd door museumdirecteur Herman Tibosch benaderd om de audiotour te verzorgen. Daar hoefde de schrijver en muzikant niet lang over na te denken. ,,Ik hou van het Jan Cunen. Het gebouw is prachtig en wat er te zien is vaak ook. Ik ben ook fan van Herman, die heel dapper zijn nek uitsteekt.”

Een vreemde snuiter in de museumwereld

De directeur vroeg Dijkshoorn eerder voor een audiotour in het Kröller-Müller, waar Tibosch voorheen werkzaam was. Dat resulteerde weer in het bestsellerboek Dijkshoorn kijkt kunst. Het concept: Dijkshoorn kijkt naar een schilderij en roept wat als eerste in hem opkomt. Het resultaat is vaak geestig, maar ook ontroerend. ,,Ik ben een vreemde snuiter in de museumwereld en kijk op een andere manier naar kunst. Héérlijk om de ernst van een museumbezoek te doorbreken. Zeker als mensen daardoor anders naar een schilderij gaan kijken.”

In Oss kreeg Dijkshoorn wederom de vrije hand. ,,Ik heb elf werken van Witsen uitgezocht waar ik iets bij voelde en heb hem als hedendaagse penvriend daarover brieven geschreven.” Het zijn vaak details waar de schrijver op inzoomt: een klein deurtje in een boerderij, een hondje ergens achterin, een engeltje in de linkerbovenhoek.

Bij een schitterend schilderij van een aardappelrooister viel me op hoe dichtbij hij gezeten moet hebben met z’n schetsboekje en stoeltje. Jeetje Willem, vertel ik hem, je leefde in een heerlijke tijd: tegenwoordig is het levensgevaarlijk om een boer te benaderen, haha. Het kan je fataal worden, ze rijden zo je huis binnen met hun tractoren.”

Een zelfportret op een foto ontroerde Dijkshoorn. ,,Willem staat bij zijn Villa Zonneberg in Ede, bepakt en bezakt om op pad te gaan. Het hondje maakt het helemaal af. Ook fraai vind ik zijn dubbelportret van schrijver Arthur van Schendel. Je ziet hem nog wat rommelen met de fotografie, het is tenslotte 1899. Ik leg hem uit dat er nu op aarde iedere seconde 37 miljard foto’s gemaakt worden. Dat iedere zot een telefoon met camera heeft, en dat werkelijk alles gedeeld wordt. ‘Wees blij Willem dat je niet in deze tijd van influencers en sociale media leeft!’”

Fanatiek brievenschrijver

Dat Dijkshoorn ervoor koos om als ‘hedendaagse vriend’ brieven naar Witsen te schrijven, is niet voor niets. ,,Net als ik was hij een fanatiek brievenschrijver. Hij was een spil in de beweging van de Tachtigers, met ook Breitner en dichter Willem Kloos, en was permanent brieven aan het rondsturen. Prachtige brieven, ook verschenen in boekvorm, die ik nu aan het lezen ben.”

“Ik ben zelf ook van de handgeschreven brieven. Ik heb lang gewerkt in de bieb van Amstelveen. Mijn collega was een lieve, oudere dame. We werkten vijf dagen per week samen, maar schreven elkaar dan ook nog twee brieven. Een ouderwetse brief is veel persoonlijker dan WhatsApp.”

Waarom Witsen in Oss?

Zijn werk past goed bij de verzameling negentiende-eeuwse kunst van Museum Jan Cunen. Bovendien wordt het tijd dat deze stille kracht uit zijn schaduw stapt, vindt men in Oss. ,,Een multitalent dat lang onder de radar is gebleven”, volgens Annemarie Baaijens van het museum.

“Wat dat betreft is er weinig veranderd; ook in deze tijd grijpen schreeuwlelijken de volle aandacht en mensen met zachte eigenschappen, zoals bescheidenheid worden niet goed gezien.”

Had Witsen niets met Brabant? Toch wel. In de zomer van 1892 verbleef hij in Oisterwijk om te tekenen, en dat beviel hem. Vanuit Hotel Hondsberg schreef hij zijn vrienden Jan Toorop, de schilder, en Alphons Diepenbrock, de componist: ‘Ik werk hier nog al veel en ’k vin ’t hier erg mooi. (…) Tot ziens, ’n hand van je W.W.’ Het resulteerde in de ets Boerderij met schuur in Brabant, vanaf zondag ook te zien in Oss.

18 februari tot en met 16 juni 2024, Museum Jan Cunen Oss

Luister hier naar de brieven van Nico Dijkshoorn aan Willem Witsen

 


Zelfportret voor villa Zonnenberg
Witsen was weliswaar niet professioneel geschoold als fotograaf, maar hij had veel oog voor de specifieke beeldende mogelijkheden van dit medium. Hij zocht geen flatterende poses en retoucheerde niet; hij liet zich niet leiden door de fotografische tradities van zijn tijd, maar koos een eigen benadering.


Zelfportret in tegenlicht
Willem Witsen (1860-1923) schilderde een zelfportret in Londen met een gulden tegenlicht. Maar subtiel reflecteert het in de spiegel en maakt zo alsnog de gelaatstrekken zacht zichtbaar.

 


Landweg

 


Aardappelrooister

 


Meubelboulevard
In 1880 richtte hij met anderen de kunstenaarsvereniging Sint Lucas op en enkele jaren later werd hij lid van het Letterkundig Genootschap Flanor. Daar maakte hij kennis met de actieve jonge literatoren Willem Kloos, Albert Verwey en Frederik van Eeden, die bekend zouden worden als de Tachtigers en uit wier gelederen in 1885 De Nieuwe Gids voortkwam.

 


Waterloo bridge bij avond
Eind 1888 vertrok Witsen voor ruim twee jaar naar Londen, bij uitstek een stad om zijn favoriete onderwerpen te vinden. Hier ook ontstond zijn hartstocht voor de fotografie, een liefhebberij die hij jarenlang serieus heeft beoefend. De beste foto’s van zijn vriendenkring rond De Nieuwe Gids hebben we aan hem te danken. Zijn huis in Camden fungeerde ook als toevluchtsoord voor zijn Amsterdamse vrienden die er nodig even uit moesten. Bij hem logeerden onder meer Kloos, Hein Boeken, Van Looy en Karsen.

 


Winterlandschap
Dit schilderij toont een verstild winterlandschap in de omgeving van Ede; de plaats waar Willem Witsen (Amsterdam, 1860 - Amsterdam, 1923) en zijn vrouw in de jaren negentig van de negentiende eeuw een enigszins teruggetrokken bestaan leidden. Met zijn weergave van de kale bomen, de besneeuwde akkers en boerderijen toont hij de stemmige verstilling en sereniteit die in veel van zijn werken te zien is.

 


Spijkerbroek kopen

 


Brug over kanaal bij Venetie
In 1914 verbleef Willem Witsen samen met zijn vrouw twee weken in Venetië, als onderdeel van een Italiëreis. Uit dit verblijf kwamen acht etsen voort, die vanaf 1919 door kunsthandel E.J. van Wisselingh & Co ter verkoop werden aangeboden. De etsen laten zien dat Witsen niet geïnteresseerd was in de geijkte vedute van Venetië die vele kunstenaars vóór hem hadden vastgelegd. Hij toonde juist de minder bekende plekken. De titels van de etsen kunnen ons wat die locaties betreft echter op het verkeerde spoor zetten.

 


Naast Breitner in het graf
Willem Witsen overleed op 13 april 1923 en werd begraven op begraafplaats De Nieuwe Ooster in de Watergraafsmeer. George Breitner stierf enkele maanden later en ook hij kreeg er een plek, naast zijn goede vriend Witsen, in een dubbelgraf.

 


Dubbelfoto van Arthur van Schendel
Witsen fotografeerde ook, en al zag hij het net als zijn vriend Breitner niet als onderdeel van zijn kunst, hij was er wel goed in. Op de zolderverdieping zijn Witsens bekende vrienden te zien in kroegen en voor geposeerde portretten.